Czy sąd kościelny może orzekać w sprawie ważności lub nieważności małżeństw, które nie zostały zawarte w Kościele katolickim?

Odpowiedź eksperta

Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest to proces, którego zadaniem jest zbadanie, czy małżeństwo zostało zawarte w sposób ważny, czy też mimo zewnętrznej otoczki wskazującej na zachowanie wszystkich elementów małżeństwo było jednak zawarte nieważnie. Może się tak stać na skutek różnych przyczyn: 1) istnienia jednej lub kilku przeszkód do zawarcia ważnego małżeństwa i zawarcie takiego małżeństwa bez dyspensy ze strony kompetentnej władzy; 2) braku przepisanej prawem formy kanonicznej; 3) istnienia wad zgody małżeńskiej. Przyczyny nieważności małżeństwa mogą być zatem rozmaite, zadaniem strony lub adwokata jest wskazanie najbardziej prawdopodobnej, a czasami pewnej przyczyny, zadaniem sędziów kościelnych natomiast – ocena zebranego materiału dowodowego właśnie pod kątem weryfikacji przesłanki strony procesującej się o ewentualnej nieważności małżeństwa.

Sąd Kościoła katolickiego nie zajmuje się tylko małżeństwami, które zostały zawarte w Kościele katolickim. Czasami się zdarza, że akatolik lub osoba nieochrzczona zawarły związek według swojego prawa lub wyłącznie prawa cywilnego, związek się rozpadł, osoby związały się z katolikami i szukają odpowiedzi na pytanie o swój stan wolny. Trzeba być bardzo ostrożnym w ocenie takich osób i ich wcześniejszych małżeństw, gdyż przede wszystkim w czasie, gdy osoby przynależące do wspólnoty akatolickiej lub nieochrzczone zawierały małżeństwo według własnego prawa lub prawa cywilnego, to Kościół generalnie uznaje takie związki. Sędzia kościelny może jednakże zająć się ewentualną nieważnością zawartych małżeństw, ale właśnie w kontekście stanu wolnego w Kościele. Sprawy takie rozstrzyga się jednak z uwzględnieniem prawa własnego Kościoła i z zachowaniem prawa Bożego. Choć sprawy nieważności rozstrzyga się według prawa procesowego kanonicznego, to jednak sąd kościelny musi uwzględnić te dwie przesłanki, czyli prawo, którym strony były związane w czasie zawierania małżeństwa, i prawo Boże.

Stwierdzona nieważność związku małżeńskiego skutkuje tym, że osoba, która nie jest związana zakazem zawarcia małżeństwa, może przystąpić do sakramentalnego małżeństwa bez żadnych dodatkowych warunków. Osoby związane zakazem muszą natomiast postarać się o uchylenie klauzuli zakazującej, co czasami wiąże się z dodatkową opinią biegłego.