W gorącej atmosferze przedwyborczej niemal niezauważony został, ogłoszony w sierpniu, bardzo ważny raport GUS zatytułowany „Sytuacja demograficzna Polski do 2018 r. Tworzenie i rozpad rodzin”. Główny wniosek, który wynika z analiz GUS, potwierdza to, przed czym specjaliści przestrzegali przynajmniej przez 30 ostatnich lat: Polska wkroczyła w okres kryzysu demograficznego, a do 2040 r. liczba ludności naszego kraju zmniejszy się o 2,8 mln osób!

„Taki stan rzeczy – czytamy w raporcie – wynika przede wszystkim z odkładania na później przez ludzi młodych decyzji o założeniu rodziny – co zostało zapoczątkowane w latach 90. XX wieku, a następnie o posiadaniu mniejszej liczby dzieci lub nawet o samotnym życiu”. W konkluzji napisano: „Proces starzenia się ludności postrzegany w wymiarze jednostkowym i społecznym stawia trudne wyzwania o wielopłaszczyznowym wymiarze, a więc nie tylko w sferze ekonomicznej, lecz i psychologicznej, medycznej, socjalnej. Polska, dla której prognozy są obecnie niesprzyjające, będzie musiała zmierzyć się ze wszystkimi problemami wynikającymi z niekorzystnych dla niej trendów demograficznych”.

Proces spadku dzietności w Polsce rozpoczął się w 1963 r. w miastach, a w 1995 r. na wsi. Od 1987 r. osiągany przyrost ludności nie gwarantuje krajowi nawet reprodukcji prostej, co oznacza, że średnia wieku systematycznie rośnie. Spada dzietność polskich rodzin, co w konsekwencji prowadzi wpierw do starzenia się społeczeństwa, a następnie do kurczenia się populacji. Utrzymanie się tej tendencji przez dwa pokolenia oznaczałoby, według demografów, że prawie trzy piąte dzieci nie będzie miało rodzeństwa, kuzynów, ciotek i wujków, a jedynie rodziców i dziadków, być może pradziadków. Tym samym pojawią się nie tylko widmo wymierania Polski, ale także problem rodzin „rozrzedzonych”, w których na jedno dziecko przypada sześć osób dorosłych. I to jedno dziecko, gdy dorośnie, nie będzie w stanie wspierać swoich rodziców i dziadków.

Spadek dzietności socjologowie wyjaśniają przy pomocy teorii drugiego przejścia demograficznego, które polega na imperatywie zapewnienia samorealizacji. Konsumpcyjny model życia stymuluje dążenie do posiadania dobrze płatnej pracy, odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z życia, a dzieci są postrzegane jako bariera do osiągnięcia tych celów. Najpierw są praca, mieszkanie, urządzenie mieszkania, samochód – a dopiero później dziecko. Drugie przejście demograficzne to także zmniejszenie znaczenia małżeństwa, tzw. alternatywne modele rodziny, jak związki jednopłciowe, opóźnianie wieku zawierania małżeństwa i zmniejszanie się liczby związków małżeńskich oraz zwiększenie roli związków nieformalnych.

W związku z raportem skierowałem do Premiera RP interpelację senatorską, w której proszę o informację, jakie wnioski wyciągnął z tego dokumentu rząd i czy zostanie podjęta korekta polityki rodzinnej, aby nakierować ją bardziej pronatalistycznie. Procesów demograficznych nie da się odwrócić w perspektywie krótkookresowej – potrzebne są konsekwentne i żmudne działania długofalowe. To prawda, że Polska pod rządami PiS nadrabia ogromne zaniedbania w polityce rodzinnej, lecz polski rząd absolutnie nie może spocząć na laurach. Potrzebna jest jeszcze lepsza polityka rodzinna. Od tego zależy przyszłość Polski.

* * *

Jan Maria Jackowski
Publicysta i pisarz, eseista, senator RP www.jmjackowski.pl