Odpust ma specyficzny charakter złączony z atmosferą świąt Bożego Narodzenia – mówi ks. Marek Zyzański, proboszcz parafii zaledwie od sierpnia 2015 r., który dopiero poznaje jej charakter i tradycje. – O ile wiem, wielką czcią cieszy się odpust Matki Bożej Bolesnej, wyobrażonej w ołtarzu bocznym. 15 września tradycyjnie do Mnichowa zjeżdżają rodziny parafian i goście – twierdzi.

Na odpust

– Zawsze na sumie odpustowej w Mnichowie tradycyjnie święcony jest owies, symbolizujący kamienie spadające na św. Szczepana, ale i troskę rolników o dobre plony – wyjaśnia ks. Marek Kwiecień, wieloletni proboszcz w Mnichowie (obecnie w Kostmołotach). Dodaje, że w dzień św. Szczepana chętnie przyjeżdżała do Mnichowa telewizja.

Obraz patrona w ołtarzu głównym to wyobrażenie św. Szczepana w towarzystwie św. Macieja. Ks. dr Paweł Tkaczyk w opracowaniu „Kościół świętego Szczepana w Mnichowie. Zabytek drewnianej architektury sakralnej” (Kielce 2014), datuje zasuwę ołtarzową z wizerunkiem patrona na (prawdopodobnie) XVIII wiek. W górnej części przedstawiona została Trójca Święta, w centralnej – męczennicy: św. Szczepan (w dalmatyce) i św. Maciej, a jednym z typowych atrybutów towarzyszących świętemu jest kosz kamieni, którymi Szczepan zostanie ukamienowany.

Ołtarz główny ma charakter rokokowy, wykonany jest w całości z drewna modrzewiowego. W centrum znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem w typie Santa Maria Maggiore, przedstawiający Maryję z Jezusem na ramieniu i chustą w dłoni. Ten obraz w okresie świąt Bożego Narodzenia, jak wspomniałam, jest zastępowany wizerunkiem ze św. Szczepanem.

W opisie świątyni, sporządzonym 26 lipca 1849 r. jest informacja o ołtarzu głównym wyposażonym w zasuwę, na której wyobrażono Trójcę Świętą, świętych Szczepana i Macieja, zaś drewniane antepedium miało być pomalowane na niebiesko.

Św. Szczepan niezłomny

Dzieje Apostolskie podają, że był on jednym z siedmiu diakonów młodego Kościoła, wybranym do sprawowania opieki nad wdowami i ubogimi (Dz 6, 1-6). Kiedy naraził się starszyźnie żydowskiej (gorliwością głoszenia Ewangelii, czynieniem znaków i cudów), podburzyła ona lud, stawiając w Sanhedrynie fałszywych świadków i oskarżając Szczepana o bluźnierstwo przeciw Świątyni i Prawu.

W trakcie rozprawy przed Sanhedrynem, kiedy Szczepan wygłaszał płomienne przemówienie, jego twarz stała się podobna do oblicza anioła. Pod koniec przemowy miał on oświadczyć, że widzi niebo otwarte i Syna Człowieczego stojącego po prawicy Boga. Po rozprawie rozwścieczony tłum wywlókł Szczepana za miasto i tam ukamienował, w pobliżu Bramy Damasceńskiej. Kult świętego męczennika rozwinął się zaraz po jego śmierci, która dała początek prześladowaniom chrześcijan. Zapomniano jednak o miejscu jego pochówku.

Dopiero w 415 r. św. Lucjan miał sen, w którym ukazał mu się Gamaliel, nauczyciel św. Pawła, i wskazał miejsce pochowania jego i św. Szczepana w Kifaz-Gamla. W miejscu tym biskup Jerozolimy, Jan, wystawił murowaną bazylikę; drugi kościół zbudowano w miejscu, gdzie św. Szczepan miał być ukamienowany. Potem szczątki świętego znalazły się w Konstantynopolu, a w 560 r. dotarły do Rzymu, gdzie umieszczono je w bazylice św. Wawrzyńca za Murami.

W ikonografii św. Szczepan przedstawiany jest najczęściej w scenie kamienowania lub jako młody diakon, w dalmatyce, a jego atrybutami są: gałąź palmowa, księga Ewangelii, kamienie. Wyobrażany jest jako młodzieniec bez zarostu, z długimi lub krótkimi włosami, ubrany w szaty diakońskie (w okresie najwcześniejszym) białe, a od średniowiecza – kolorowe i bogato zdobione. W prawej dłoni trzyma kadzielnicę, w lewej naczynie na kadzidło lub (rzadziej) krzyż. Jako postać pojedyncza występuje rzadko. Najczęściej przedstawianą sceną jest kamienowanie świętego.

Jest patronem woźniców, stangretów, stajennych, murarzy, krawców, kamieniarzy, tkaczy, stolarzy, bednarzy. Ponad 80 miejscowości w Polsce wywodzi swoją nazwę od imienia św. Szczepana. Wśród nich jest Szczepanów – wieś, w której urodził się św. Stanisław BM.

Mnichów w dziejach

Mnichów powstał prawdopodobnie na przełomie XI i XII wieku. Należał do rodu Jaxa-Gryfitów, zwanych Mnichowskimi, później do Mokrskich herbu Jelita, w XV wieku do Lisów Michowskich, zaś w kolejnych stuleciach do możnych rodów Gomólińskich, Pomianów-Łubieńskich, Wąsowiczów, Jaskłowskich. Ostatnim właścicielem wsi był Adam Janiszewski.

Prawdopodobnie w Mnichowie istniał zameczek obronny, który zgodnie z legendą miał się znajdować na podmokłych terenach wokół mnichowskich stawów, i ostatecznie został spalony przez J. Wąsowicza na przełomie XVIII/IX wieku. W XIX wieku w Mnichowie pracował młyn wodny, tartak, cegielnia, piec wapienny, były tu pokłady kamienia wapiennego.

Dzisiaj trudno nie zauważyć ślicznego, drewnianego kościoła w Mnichowie, przy trasie z Kielc do Krakowa, charakteryzującego się piękną, unikatową architekturą, uznawaną za jedną z najciekawszych w Polsce. Choć bliskość trasy z Kielc, a właściwie z Warszawy na Kraków jest niedogodna dla parafian (do kościoła trzeba przechodzić przez ruchliwą drogę, co w przypadku szczególnie dzieci i starszych jest niebezpieczne) za to stanowi o lokalizacji atrakcyjnej turystycznie – przed kościołem zatrzymują się wycieczki krajowe i zagraniczne.

Perła architektury

Nieznana jest dokładna data erygowania parafii w Mnichowie. Przyjmuje się (za Tadeuszem Przypkowskim i Adolfem Szyszko-Bohuszem – jak podaje ks. dr Paweł Tkaczyk we wspomnianym powyżej opracowaniu), że fundacja miała miejsce w 1754 r. Kościół mnichowski wystawił własnym kosztem ks. Maciej Józef hr. Łubieński, archidiakon krakowski, później dziekan warmiński i gnieźnieński. Świątynię wznoszono w latach 1765-1770.

Całe wnętrze XVIII-wiecznego, barokowego kościoła jest pełne uroku, wykonane bez wyjątku w drewnie modrzewiowym i lipowym. O jego niezwykłości decydują również olbrzymie podziemia, które wyglądają niemal jak drugi kościół. Kościół w Mnichowie stanowi budowlę bardzo przemyślaną i jednorodną artystycznie, wskazującą na udział dobrego, choć nieznanego z imienia architekta.

W głównym ołtarzu znajduje się obraz NMP Większej, a na zasuwie – św. Szczepan i św. Maciej. W północnym ramieniu transeptu – rokokowy ołtarz modrzewiowy, z obrazem przedstawiającym Ukrzyżowanie Chrystusa z Matką Bożą Bolesną. Zwraca uwagę misternie wykonany w drewnie modrzewiowym ornament rokokowy. W południowym ramieniu transeptu umieszczono ołtarz św. Józefa Kalasancjusza, założyciela Zakonu Szkół Pobożnych (Pijarów). Na uwagę zasługuje też ustawiona przed prezbiterium drewniana chrzcielnica, zdobiona niewielką głową św. Jana Chrzciciela. Jest także w kościele XIX-wieczny ołtarz i obraz św. Stanisława Kostki. Chór muzyczny jest wsparty na wysokich kolumnach w typie korynckim, z prospektem organowym zdobionym pięknym ornamentem rokokowym. Ciekawym zabytkiem jest też ośmiokątna dzwonnica z 1758 r. z dwoma dzwonami.

Parafia rozwojowa

Liczy ok. 3 tys. osób. W listopadzie 2015 r. na 27 chrztów przypadło 7 pogrzebów. Rolnictwo jest tutaj w zaniku, mieszkańcy pracują w Kielcach i Jędrzejowie. Na terenie parafii znajdują się 2 szkoły, kaplica w Mzurowej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz Dom Pomocy Społecznej w Mnichowie. Parafia sukcesywnie remontuje i zabezpiecza kościół („z którego wszyscy są dumni” – jak mówi Proboszcz) oraz stara się o dotację na wymianę pokrycia dachowego i drewnianej części stropu. Koszty będą rozłożone na najbliższe 3 lata.

W l. 1987-1991, gdy proboszczem był ks. Tadeusz Szot, zbudowano nową plebanię. Szereg prac i bazę dokumentacyjną pod szeroko zakrojone remonty parafia zawdzięcza ks. proboszczowi Tadeuszowi Skrzyniarzowi. Ks. proboszcz Marek Kwiecień zrealizował szereg inwestycji konserwatorskich. Dzięki pozyskanej dotacji z RPO wyremontowana została podziemna kaplica oraz odrestaurowane ołtarze św. Józefa Kalasantego i Ukrzyżowania Chrystusa. Zrealizowano także prace przy elewacji zachodniej i północnej. Z fundacji darczyńców odnowiony został ołtarz główny i soborowy, wykonano ambonę i stallę dla celebransa i ministrantów. Troska i opieka parafii dobrze rokuje o przyszłości zabytkowego i wyjątkowego w skali kraju obiektu.